"Ταξίδι στη Σαμοθράκη" - Νέλλη Ψαρού

Δύσκολα κατατάσσεται το βιβλίο αυτό σε κάποια κατηγορία. Σίγουρα είναι και πολιτικό. Μη στραβομουτσουνιάζετε - πολιτική δεν είναι μόνο η τεχνική της εξαπάτησης όπως έχουμε μάθει από την πλειοψηφία των επαγγελματιών (ή wannabe) πολιτικών και των ακόλουθών τους.  Με αφορμή ένα ταξίδι στη Σαμοθράκη, η συγγραφέας ξεδιπλώνει τις σκέψεις της. Σαν μικρό παιδί αναρωτιέται ελεύθερα. Γιατί το επώνυμό της είναι στην γενική (κτητική); Γιατί απαγορεύεται το ελεύθερο κάμπινγκ;

Με μεθοδικότητα επιχειρεί να απαντήσει και φυσικά προκύπτουν και άλλες ερωτήσεις. Ακολουθεί άφοβα το χαοτικό μονοπάτι που ανοίγεται μπροστά της και περνά στην Ικαρία, στον ρατσισμό, στις πυρκαγιές, στα σκάνδαλα, στο πολιτικό μας σύστημα, στις ανθρώπινες σχέσεις, στην ατομική ευθύνη. Όλα συνδέονται αρμονικότατα - το ένα πράγμα αποτελεί συνέχεια του άλλου. Κάτι που ακούγεται συχνά, σαν μια αόριστη φράση πασπαλισμένη με μυστικισμό. Εδώ όμως το βλέπουμε μπροστά μας σαν μια ξεγυμνωμένη, πρακτικότατη αλήθεια.

[Μιμούμενος την συγγραφέα θα ανοίξω μια παρένθεση εδώ: Θυμάμαι έναν καθηγητή στο Λύκειο που του άρεσε καμιά φορά να ρωτά πολλά απανωτά “γιατί” ύστερα από κάθε απάντηση που έδινε ο σαστισμένος μαθητής. Γρήγορα θα συναντούσαν ένα αδιέξοδο. Κάθε φορά γεννιούνται νέα ερωτήματα. Η αλυσίδα των ερωτήσεων σταματά σε ένα αξίωμα, ένα πάτημα πάνω στο οποίο μπορεί να χτιστούν απαντήσεις. Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς πως πρόκειται ακριβώς για αξίωμα. Επιπλέον, έτσι μαθαίνει να αμφισβητεί διαρκώς, ακόμη και τη γνώση που θεωρεί δεδομένη, ενώ παράλληλα βλέπει πως φαινομενικά άσχετα πράγματα μπορεί να αλληλοεξαρτώνται.]

Η διήγηση δεν κατασταλάζει στο συνηθισμένο και εύπεπτο (μα ανύπαρκτο) δίπολο καλών και κακών. Η συγγραφέας διαγράφει θαρρετά τον τεράστιο κύκλο των εξακοσίων σελίδων (που δεν κλείνει σε αυτό το βιβλίο), θέτοντας πολλές, πρωτότυπες ερωτήσεις. Είναι προφανές πως για να το καταφέρει αυτό έχει μπει επανειλημμένα σε μια διαδικασία ειλικρινούς αυτοαμφισβήτησης. Μακάρι να το έκαναν περισσότεροι αυτό... Μερικά ερωτήματα που μου έκαναν εντύπωση:

• Αν και η συγγραφέας δεν είναι φιλελεύθερη, αναρωτιέται: Αυτό που αυτοαποκαλείται φιλελευθερισμός ή νεοφιλελευθερισμός σήμερα, έχει οποιαδήποτε ουσιαστική σχέση με τα θεμελιώδη προτάγματα των βασικών εκπροσώπων του φιλελευθερισμού; Προσοχή: Όχι με τις διάφορες λεπτομέρειες, μα με τα πιο βασικά αιτήματα των φιλελεύθερων, όταν αυτοί εμφανίστηκαν στο ιστορικό προσκήνιο.
• Όλοι έχουμε την αίσθηση πως δεν συμμετέχουμε και πολύ πρακτικά στην διακυβέρνηση μας - σίγουρα δεν έχουμε άμεση δημοκρατία. Μα κατά πόσον ισχύει αυτό που λέμε πως ισχύει, δηλαδή η κοινοβουλευτική δημοκρατία; (Η απάντηση δυστυχώς είναι απογοητευτική. Και ακόμη χειρότερα - η επιχειρηματολογία είναι απογοητευτικότατα αναλυτική)
• Το γεγονός πως οι πολιτικές ιδεολογίες ανθίζουν περίπου την ίδια ιστορική περίοδο που στην δυτική Ευρώπη υποχωρεί η κυριαρχία της θρησκείας, επηρέασε τη μορφή, το περιεχόμενο αλλά και τις προσδοκίες αυτών των ιδεολογιών;

Πρέπει να σας προειδοποιήσω ωστόσο πως, κάποιες φορές, έκλεισα το βιβλίο εκνευρισμένος. Η αναλυτική παρουσίαση πολλών γεγονότων όπως οι πυρκαγιές του 2007 ή  η ανατριχιαστικά λεπτομερής περιγραφή του πως έγιναν ορισμένες αναθέσεις μεγάλων έργων δεν μπορεί παρά να εξοργίσουν. Όμως σε τελική ανάλυση η οργή είναι μια υγιής αντίδραση κάποιες φορές. Είναι πάντως να σαστίζει κανείς με το πόσο απροκάλυπτα έγιναν οι περισσότερες απάτες.

Παρ’ όλο που δε συμφώνησα με όλα όσα διάβασα σε αυτό το βιβλίο, εντυπωσιάστηκα, πέρα από τους λόγους που προαναφέρθηκαν και λόγω του εξής δυσεύρετου χαρακτηριστικού: η ανεξαρτησία της σκέψης. Σαν δυνατό ρεύμα παγωμένου αέρα, τραβά αμέσως την προσοχή. Λόγος που ουσιαστικά είναι πολιτικός, μιας και πραγματεύεται τα κοινά - χωρίς όμως να φαίνεται πως έχει βγει από κάποιο καλούπι. Φαίνεται πως καταβλήθηκε αρκετός κόπος προκειμένου να χτιστούν με στέρεο τρόπο τα επιχειρήματα, χωρίς να θεωρούνται πολλά πράγματα αυτονόητα - είναι προφανές πως δεν απευθύνεται μονάχα σε ανθρώπους με συγκεκριμένη ιδεολογική τοποθέτηση. Για μια ακόμη φορά μου θύμισε τη δύναμη που μπορεί να έχει η ατίθαση σκέψη που καλπάζει ελεύθερα προς κάθε κατεύθυνση, δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα χορταστικό και προκλητικό.